Cudze meble

Bohaterka – trzydziestokilkulatka, niespełniona literatka, wrażliwa, zaplątana we własną niemoc. Matka – porzucona, zgorzkniała, skutecznie przelewająca na rodzinę żal po niespełnionym życiu. I wreszcie Babcia – ta, która przeżyła już „wszystko”, ale wciąż musi o „wszystko” dbać, żeby „wszystko” się nie rozpadło. Dramatyczny pokoleniowy tercet, uzupełniany przez nieobecnego Ojca – emigranta. W takim składzie rozgrywa się mocny dramat o samotności i braku spełnienia, przekazywanym niczym fatalistyczne dziedzictwo z pokolenia na pokolenie.

Magdalena Miecznicka – krytyk literacki, autorka powieści „Cudowna kariera Magdy M.” (2009) tak pisze o swoim debiutanckim tekście dramatycznym: bunt przeciwko rodzinie przypomina wyciąganie samego siebie, jak Baron Munchausen, za włosy z bagna. Ta sztuka jest właśnie o próbie wyciągnięcia się za włosy z systemu moralnego własnej rodziny. O rozpaczliwym pragnieniu zabicia w sobie rodziny, która nas wychowała, stworzyła i często także zniszczyła.*

Najmocniejszym punktem dramatu jest trafne oddanie emocjonalnego uwikłania bohaterów. Każdy z nich jest więźniem czegoś lub kogoś: okoliczności, własnych słabości lub poczucia winy narzucanego przez innego członka rodziny. Wszyscy razem poruszają się po niewidzialnej siatce zależności, które ich krępują, ale jednocześnie podtrzymują w codziennym funkcjonowaniu. Constans tych zależności zapewnia bohaterom względny spokój. Z drugiej strony, nawet najdrobniejsza zmiana w układzie sił prowadzi do wybuchu toksycznych konfrontacji. Na tym terenie rozgrywa się nierówna walka o przezwyciężenie własnego status quo, narzuconego przez rodzinę, okoliczności ale i naszą najnowszą historię.

Motyw ten uwidacznia się najmocniej pod postacią głównej Bohaterki. Młoda kobieta jest kreowana na przedstawicielkę polskiego pokolenia przemian (na Zachodzie przyporządkowano by ją zapewne do tzw. „pokolenia X”). Dzieciństwo naznaczone przez upadek komunizmu, kanadyjska emigracja, rozbicie rodziny przez zdradę Ojca (i jego zachwyt zachodnim stylem życia) a finalnie samotny powrót przepołowionej rodziny do Polski. Co ważne, dramat nie kończy się wraz ze zmianą systemu, ale wręcz przeciwnie – narasta nabierając nowego wymiaru. Trzydziestokilkuletnia Bohaterka (bezrobotna, wciąż mieszkająca z matką i bratem) traci złudzenia nie potrafiąc się odnaleźć we współczesnej rzeczywistości. Gwarantem jakości życia nie jest ani zdobyte wykształcenie, ani talent a jak pokazuje doświadczenie starszych – nie jest nim także ciężka praca. Waga indywidualnego dramatu jest nieustannie niwelowana w zestawieniu z dramatem poprzednich pokoleń, o czym nieustannie przypomina Bohaterce jej matka:

Gdyby każdy się tak od razu załamywał

Ludzie nie takie problemy mieli

Całe moje pokolenie

a pokolenie twoich dziadków

i poprzednie

co mają powiedzieć

wojna

wojnę mieli

po wojnie więzienia stalinowskie

przed wojną nędzę

a przed nędzą wojnę*

Międzypokoleniowe różnice trafnie oddaje język, jakim posługują się bohaterowie dramatu. Miecznicka ma doskonałe wyczucie języka potocznego. Rozpisane przez nią dialogi są proste, niemalże oszczędne, ale perfekcyjnie oddające specyfikę postaci. Oszczędność sprawdza się też jako wzmocnienie emocjonalnych fragmentów tekstu. Sprawność w tworzeniu dialogów widać szczególnie w scenkach rodzajowych z udziałem trzech głównych bohaterek (babci – matki – córki),gdy zdajemy się słyszeć nie sztuczne kwestie, ale autentyczną rozmowę podsłuchaną właśnie zza ściany bloku mieszkalnego. Rzadki, ale celny humor (pojawiający się np. we fragmentach dotyczących emigracji) nadaje całości ciekawy, satyryczny rys.

„Cudze meble” to dobry, mocny dramat, który w wielu przypadkach może uderzyć boleśnie blisko. Nie mam żadnych wątpliwości, że doskonale sprawdziłby się na deskach teatru. Obawiałabym się tylko tego (biorąc pod uwagę, jak z zasady oceniamy współczesne dramaty),czy część czytelników pochopnie nie osądzi tekstu jako zbyt hermetycznego a co za tym idzie – zbyt trudnego.

*wszystkie cytaty pochodzą z opisywanego przeze mnie tekstu

Katarzyna Pryga